Η Κρητική λύρα είναι ξύλινο χορδόφωνο (έγχορδο μουσικό όργανο). Έχει συνήθως τρεις χορδές και παίζεται τρίβοντας ένα δοξάρι στις χορδές της. Κατέχει κεντρική θέση στην παραδοσιακή μουσική της Κρήτης και άλλων νησιών του Αιγαίου και των Δωδεκανήσων. Τα μέρη μιας Κρητικής λύρας είναι συνήθως κατασκευασμένα από διαφορετικούς τύπους ξύλου. Οι χορδές είναι από έντερο ή μέταλλο.
Μία Κρητική λύρα αποτελείται γενικά από ένα καπάκι (μπροστινό μέρος) από κέδρο Λιβάνου (Στην Κρητική διάλεκτο ονομάζεται “Κατράνι”), πλάτη από σφένδαμο (“Κελεμπέκι”), αγριαχλαδιά (“Αγκούτζακας”), μουριά ή καρυδιά, λαιμό, καβαλάρη, ψυχή, τρεις χορδές και διάφορα εξαρτήματα. Η λύρα έχει σώμα απιδόσχημο ή ελλειπτικό. Το βερνίκι και ειδικά το ξύλο συνεχίζουν να βελτιώνονται με την πάροδο του χρόνου.
Περιμετρικά της ταστιέρας και του καπακιού τοποθετείται για διακόσμηση ένα λεπτό φιλέτο ξύλου.
Ο λαιμός φέρει την ταστιέρα (“γλώσσα” ή “γραβάτα”), συνήθως κατασκευασμένη από “κατράνι” με πλαστική προστατευτική μεμβράνη (την οποία οι οργανοποιοί ονομάζουν “πάστα”), αλλά περιστασιακά μπορεί να χρησιμοποιηθεί και έβενος, αν και συνήθως αποφεύγεται λόγω βάρους. Η ταστιέρα δεν είναι ευθεία, αλλά έχει μια ελαφριά κλίση προς τα μέσα στο σημείο που παίζει ο λυράρης με τα δάχτυλά του, κάτι που επιτυγχάνεται με ένα εργαλείο που ονομάζεται “ράσπα”.
Ο καβαλάρης είναι ένα κομμένο κομμάτι μουριά, καρυδιά, παλίσανδρο, έβενο ή σφένδαμο που φέρει τρεις χαράξεις – εγκοπές από τις οποίες φέρονται οι τρεις χορδές για να μη μετακινούνται δεξιά – αριστερά. Η ψυχή είναι ένα ευλύγιστο σχετικά ξύλο που είναι σφηνωμένο στο εσωτερικό του οργάνου μεταξύ του κάτω καβαλάρη και της πλάτης. Το προσκέφαλο φτιάχνεται από κέρατο, ξύλο ή σκληρό πλαστικό και τοποθετείται στην άκρη της γλώσσας. Ο χορδοδέτης αγκυρώνει τις χορδές στο κάτω μέρος της λύρας. Πρόκειται για ένα ξύλινο εξάρτημα σχήματος μακρόστενου ανεστραμμένου τριγώνου. Οι χορδές κατασκευάζονταν αρχικά από έντερο και παρήγαν πολύ ψιλό, τσιριχτό ήχο. Οι σύγχρονες χορδές είναι μεταλλικές, κάτι που τις βοήθησε στην αντοχή στον χρόνο και την φθορά. Κατασκευάζονται από την Dogal, με την επωνυμία Lyra Di Creta.
Η Κρητική λύρα παίζεται με τον λυράρη είτε καθισμένο (αριστερά) είτε όρθιο (δεξιά). Στηρίζεται στα πόδια του λυράρη. Το δοξάρι κρατιέται στο ένα χέρι και με το άλλο πιέζονται οι νότες. Παρόλο που στο βιολί, την βιόλα και τα λοιπά βιολοειδή έγχορδα, αλλά και στην Ποντιακή λύρα, πιέζονται οι νότες με την ψίχα των δαχτύλων για να ακουστεί η νότα, στην Κρητική, αλλά και στην Πολίτικη λύρα, οι νότες παίζονται πιέζοντας το νύχι στην ταστιέρα, δίπλα από τις χορδές.
Πηγή: Βικιπαίδεια